استاد رشتی دوز

روفرشی زنانه

حفریات باستان شناسی در نقاط مختلف گیلان مخصوصاً تالش گویای پیشرفت صنایع دستی در گیلان و آشنایی عمیق آنان با رمز و راز هنرهای دستی دوران ماقبل تاریخ است. می توان ادعا کرد که در دو یا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح گیلانیان نه تنها با صنایع دستی آشنایی داشتند، بلکه در این رشته به مرحله ی کمال نیز دست یافته‌اند

به عقیده ی برخی از محققان قدمت این صنعت به سال های ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد می رسد.کشف قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی در منطقه لولان طی حفریات باستان شناسی و انتساب این قطعات به دوره ی هخامنشی صحت این نظریه را تایید می کند

به احتمال زیاد نخستین دست ساخته های گیلانیان نیز مانند سایر نقاط از سنگ و استخوان حیوانات بوده و شاید همزمان با آن ها وسایلی نیز از پوست و پشم حیوانات تهیه شده است.کمترین فاصله ها با آن دوران ۱۲۰۰۰ سال می باشدکه مربوط به عصر حجر میانی است

ناصر خسرو جهانگرد معروف ایرانی در سفرنامه ی خود اشاره به خیابانی در اصفهان دارد که به نام قلاب دوزان یا مطرزکاران معروف شده است. مارکوپولو ونیزی نیز از مهارت و ظریف کاری زنان شهر کرمان و قلاب دوزی کردن پارچه های ابریشمین با اشکال پرندگان و حیوانات و… شرحی نوشته است. بعضی از جهانگردان اروپا در قرن نهم و ۱۱هجری نمونه هایی از قلاب دوزی ایران دیده اند که بیان آن ها، کاملا گفته ی ناصر خسرو و مارکو پولو را تایید می کند.

یاکوب ادوارد پولاک اتریشی در سفرنامه ی خودبه گیلان چنین نقل می کند:«قلاب دوزی در رشت واقع در ساحل دریای خزرقدری ابریشم فراهم می شود و هم چنین قلاب دوزی های تمیز و هنر مندانه ای روی پارچه تولید می کنند.

مادام کارلا سرنا، جهانگرد ایتالیایی نیز در سفرنامه خود چنین می نویسد:«صنعت عمده ی شهررشت عبارتند از قلاب دوزیهایی روی ماهوت که توسط مردان دوخته می شود و هر متر مربع این کارزیبا، چهار تومان(چهل فرانک) قیمت دارد، بهایی که دو برابر قیمت یک فرش خوب است.

از سده ی دهم هجری قمری، مقارن با سلنطت شاهان صفوی در ایران و الحاق گیلان به حکومت مرکزی، جسته و گریخته در تاریخ کشورمان از این هنر یاد شده است. این نوع پارچه های قلابدوزی شده به رسم تحفه و ارمغان از طرف والیان و حاکمان وقت به دربار فرستاده می شد

هم اکنون تعدادی از رشته های صنایع دستی و هنرهای سنتی در استان گیلان رایج است که مهم ترین آنها شامل قلاب دوزی، صنایع دستی مستظرفه چوبی، چادر شب بافی، حصیر بافی،گلیم بافی، مروارید بافی، پوشاک سنتی، نمد مالی، تولیدات پشمی، سفالگری، سرامیک سازی، چاروق و چموش دوزی و…است.

با توجه به بلوغ هنر و صنایع دستی گیلان در دوره های باستان مخصوصا در صنعت تولید و بافت انواع پارچه ها و نیز مهارت و استادی صنعتگران معاصر گیلان در کار قلاب دوزی باید این استان را از مراکز بسیار قدیمی  صنعت مزبور به شمار آورد.

قلا بدوزی هنری است که زمانی در گیلان رواج بسیار داشته است و راسته ای به  نام قلاب دوزان مشهور بوده است که آن را راسته ی قلاب دوزان یا علاقه بندان می نامیدند .

در دهه های اخیر شهر رشت با دارا بودن کارگاه های متعدد قلاب دوزی و استادان ماهر، بزرگترین مرکز صنعت قلابدوزی ایران محسوب می شد. ولی در سالهای اخیر کارگاه های قلاب دوزی یکی پس از دیگری تعطیل شد و استادان ماهر این رشته دست از کار کشیدند. مهمترین  علل این ضایعه را باید در کمبود مواد اولیه، افزایش سرسام آور قیمت ها، پایین بودن دستمزدها،کاهش تقاضا و بالاخره از دست دادن استادان قدیمی جستجو کرد. اکنون در شهر رشت تعداد انگشت شماری کارگاه قلاب دوزی وجود دارد و در گوشه و کنار گیلان نیزبرخی از زنان به تفنن نقشی بر روی پارچه می اندازند .

از بزرگترین و مهمترین اساتید این صنعت دستی برادران فرودی هستند. در سال ۱۳۳۲ شهرداری گیلان استاد حبیب فرودی را به عنوان هنرمند قلاب دوزی انتخاب کرده تا برای مقبره ی بوعلی سینا پرده ی قلاب دوزی آماده کنند که کار ایشان باعث سربلندی هنرمندان گیلانی است. از دیگر اساتید این رشته، استاد حسین رشتی،  استاد عباسعلی بی پناه، استاد عباس حافظی و خانم مهین سلیمی هستند.

برگرفته از مقاله :

تبیین جایگاه صنایع دستی در توسعه ی گردشگری استان گیلان
مطالعه ی موردی: صنعت رشتی دوزی(قلاب دوزی)
نویسنده: مریم واقف

منبع: سایت کرکان بندرانزلی www.karkan.ir